Het Nutsgebouw wordt gemeentelijk monument

Op verzoek van het Departement Zaanstad der Maatschappij tot Nut van ’t Algemeen wil het college van het gebouw aan Czaar Peterstraat 1 in Zaandam een gemeentelijk monument maken. Het gebouw werd in 1903 in gebruik genomen en kent nog verschillende bijzondere kenmerken, bijvoorbeeld de gevelsteen waarop staat ‘Tot Nut van ’t Algemeen’.

Het Nutsgebouw is een tastbare herinnering aan het verlichtingsdenken uit de 18^e eeuw. ‘De Maatschappij tot Nut van ’t Algemeen’ is een landelijke organisatie, die een actieve en positieve bijdrage wil leveren aan het welzijn van mens en samenleving. Zo heeft zij zich ingezet voor de verbetering en instandhouding van het onderwijs, het bibliotheekwerk, ontwikkelingswerk voor volwassenen, maatschappelijke zorg en verbetering van de sociale toestand, het spaarbankwezen en hulp- en kredietbanken. Sinds de jaren ‘60 van de vorige eeuw is het aantal departementen behoorlijk verminderd. Van de 600 zijn er nu nog zo’n 80 over en die tellen 8000 leden.

Schouw en André van Duin
Het college wil van het pand een gemeentelijk monument maken, vanwege de bijzondere eigenschappen. Zo is de bouwstijl kenmerkend voor die tijd. Geen overbodige versieringen, maar bouw volgt functionaliteit. Maar toch zijn er bijzondere gevelstenen aan de buitenkant te zien, de gemetselde togen boven de ramen op de eerste verdieping en het gebruik van geglazuurde bakstenen. Aan de binnenkant is de structuur van de oorspronkelijke plattegrond nog grotendeels aanwezig. En bijzonder zijn de schouw in de ruimte van de voormalige spaarbank (later de Hulpbank) en de grote bijna 9 meter hoge Nutszaal op de eerste verdieping. In deze grote zaal werden lezingen en toneeluitvoeringen gehouden en er zijn nog lang feesten en partijen georganiseerd. Ook organiseerde de toen nog onbekende Joop van den Ende er optredens met André van Duin en Johnny Kraaikamp.

Herkenbaar baken
Voorzitter van het Zaanse departement van de organisatie, Hans Pielkenrood, is indiener van het verzoek. ‘Dit pand heeft zo’n mooie en bijzondere geschiedenis en is van hoge stedenbouwkundige, architectuurhistorische en sociaal-culturele waarde. Dat willen wij graag voor de toekomst behouden en daar helpt een monumentale status bij. De laatste, grote renovatie dateert uit omstreeks 2010 en die heeft dit pand weer de grandeur gegeven die passend is voor alles wat zich binnen heeft afgespeeld. En er zullen maar weinig gebouwen in Nederland zijn met twéé “eerste” stenen; één gelegd door de voorzitter van de Spaarbank en één door de voorzitter van het Nutsdepartement. Er is veel in de omgeving veranderd, maar dit pand blijft een herkenbaar baken in het centrumgebied van Zaandam en daar zullen wij ons blijvend voor inzetten.’

Sociale waarden
Panden die geen monumentenstatus hebben kunnen door een nieuwe eigenaar eenvoudig worden gesloopt, waarna er nieuwbouw voor terugkomt. ‘Dat mag bij dit pand echt niet gebeuren”: licht wethouder Erfgoed en Monumenten Natasja Groothuismink toe. ‘Het Nutsgebouw heeft plek geboden aan kleuteronderwijs, trainingen en lezingen. Het is het enig overgebleven nutsgebouw in Zaanstad en alhoewel het functioneel gebouwd is, zijn er zoveel bijzonderheden aan de buiten- en binnenkant te zien, dat het college hier graag een monument van wil maken.

Vervolg
Het college van B&W heeft voorgenomen om van het Nutsgebouw een gemeentelijk monument te maken, maar de komende 6 weken kan  er nog een zienswijze ingediend worden. Het is niet de verwachting dat dit zal gebeuren, aangezien het departement zelf om de status heeft verzocht en dit wordt ondersteund door de verenigingen Zaans Erfgoed en Historisch Zaandam. Met de status van gemeentelijk monument kan voor onderhoud subsidie aangevraagd worden en er kan ook gebruik worden gemaakt van een laagrente lening of een Cultuurfonds hypotheek. Voor verbouwingen moet echter wel een omgevingsvergunning aangevraagd worden.  

Onderstaande foto’s zijn van Mooi Noord-Holland