Aan de Nauernasche Vaart: in vogelvlucht door de geschiedenis 

Krommenie en Wormerveer hebben een rijke geschiedenis die teruggaat tot de Middeleeuwen. Deze dorpen aan de Nauernasche Vaart hebben zich steeds aangepast en ontwikkeld. Ontdek de verhalen en de historische plekken die dit gebied zo bijzonder maken. 

Ontginning van woest waterland 

Wist u dat het gebied waar nu Krommenie en Wormerveer liggen, ooit een kaal en drassig veenlandschap was? Tot de Middeleeuwen was het onbewoond en bezochten alleen jagers en vissers het gebied. In de 10e eeuw begonnen boeren het veen te ontginnen voor akkerbouw. Door de inklinking van de grond werd het al snel geschikt voor veeteelt. Dat leidde tot het karakteristieke Zaanse weidegebied. 

De eerste schriftelijke vermeldingen van Krommenie komen uit de 13e eeuw. Maar archeologische vondsten laten zien dat er al in de 11e eeuw mensen woonden. Boeren ontgonnen het moeras en bouwden hun boerderijen op terpen. Zo ontstond de lintvormige bebouwing die we nu kennen, zoals Vlietsend, de Zuiderhoofstraat en de Noorderhoofdstraat. 

De Nauernasche Vaart 

In de 17e eeuw verdienden de Hollandse kooplieden veel geld met handel en scheepvaart. Een deel van dit geld investeerden zij in droogmakerijen. Zo werd bijvoorbeeld de Schermer drooggemalen. Dit leidde tot de aanleg van de Nauernasche Vaart. Dit kanaal werd gegraven om het water af te voeren van de drooggemalen Schermer. De vaart werd ook een belangrijke waterweg. Een nadeel van de vaart was dat het verkeer over land tussen Krommenie en Wormerveer werd afgesneden. Tot onvrede van sommige bewoners. Dit werd deels opgelost met pontveren en bruggen. 

Reilen en Zeilen  

Krommenie ontwikkelde zich als agrarisch lintdorp met een open verbinding naar het IJ. Dat was gunstig voor de vroege industrie. Rond 1650 kwamen de eerste molens langs de vaart te staan en bloeide de scheepsbouw. Krommenie werd bekend om zijn zeildoekweverijen, waar duizenden mensen werk vonden. 

De stoomboot verovert de Vaart 

De zeildoekindustrie bloeide tot de 19e eeuw, totdat de stoomboot zijn intrede deed. Hierdoor nam de vraag naar zeildoek afnam. Langs de Nauernasche Vaart kwamen grote fabrieken en industriële molens. Op de plek waar eerst de zeildoekweverij stonden, vestigden zich onder andere linoleumfabrieken, fabrieken die blikken maakten.  

Water met steeds minder verbinding 

In de 20e en 21e eeuw veranderde de functie van de Nauernasche Vaart. De grootschalige industrie nam af en gemotoriseerd verkeer nam het over. De Provinciale weg werd aangelegd en nieuwe industrieën vestigden zich langs deze weg. Daardoor nam het belang van de vaart als vaarweg af. 

De toekomst rondom de Nauernasche Vaart 

Krommenie en Wormerveer blijven zich ontwikkelen en groeien. Ook het gebied rondom de Nauernasche Vaart verandert de komende jaren. Zo verandert een deel van de oude bedrijfsterreinen naar plekken waar het fijn wonen én werken is. Wilt u meedenken over de toekomst van deze gebieden? Kom dan naar één van de inloopbijeenkomsten op 6 en 11 november in Krommenie of Wormerveer. Meer informatie over deze bijeenkomsten leest u via de onderstaande knop.

Bronnen 

• De Nauernasche Vaart als ‘blauwe’ draad in het verhaal van Krommenie en Wormerveer, Cultuurhistorische verkenning, Team erfgoed, gemeente Zaanstad, september 2024  

• De Nauernasche Vaart: van Krommenie tot Nauerna, Ank en Marleen Berkhout, 2022.  

• Het Verhaal van Zaanstad 1945-1990, Contrei Cultuurhistorie & Ruimtelijke kwaliteit, juni 2023.   

• Redengevende Omschrijving Noordervaartdijk fabriek Woud en Schaap (Vlaar), O. Ralling, 2016.  

• ’Van Twiske naar Nauernasche Vaart’ in: Hennepklopper De Pauw. Veranderingen in een molenbestaan, blz. 11-17, P. Kleij, 2018.